Ngữ văn 6 Bài 3: Đọc hiểu văn bản: Đồng Tháp Mười mùa nước nổi - Cánh Diều

 Soạn Bài 3: Đọc hiểu văn bản: Đồng Tháp Mười mùa nước nổi

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

 Văn Công Hùng (1958)

- Quê quán: sinh ra tại Thanh Hóa, hiện đang sống ở Pleiku, Gia Lai và Thành phố Hồ Chí Minh.

- Vị trí:

+ Hội viên: Hội Nhà văn Việt Nam, Hội Nhà báo Việt Nam, Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, Văn học nghệ thuật các dân tộc thiểu số Việt Nam.

+ Nguyên là Tổng biên tập Tạp chí Văn Nghệ Gia Lai.

+ Ủy viên Ban chấp hành Hội Nhà Văn Việt Nam khóa VIII.

- Quan niệm văn chương: "Viết không bao giờ là trò chơi, mà là cuộc vật lộn khổ sở, là nghiệp đeo đẳng suốt đời. Chữ không làm cho người no, nhưng cho ta cảm giác bình an và như thế là hạnh phúc. Nhiều hay ít là do tài năng từng người, nhưng được một câu thơ một bài báo có ích là mong mỏi của tôi, người viết."

Tác phẩm

- Thể loại: Du kí.

- Phương thức biểu đạt: Tự sự kết hợp miêu tả, biểu cảm.

- Xuất xứ: Dẫn theo Báo Văn nghệ, số 49, tháng 12/2011.

- Bố cục: 6 phần như trong sách đã đánh dấu.

* Chuẩn bị

- Xem lại phần Kiến thức ngữ văn để vận dụng vào đọc hiểu bài du kí này.

- Khi đọc du kí, các em cần chú ý:

+ Văn bản viết về chuyến đi đến đâu? Đi bằng phương tiện gì? Thái độ và cảm xúc của người viết ra sao?

+ Cảnh sắc và con người ở đó như thế nào? Tác giả ghi lại bằng cách miêu tả, kể chuyện, phát biểu cảm nghĩ hay kết hợp các yếu tổ đó?

+ Bài du kí mang lại cho em hiểu biết, thái độ và tình cảm gì?

- Tìm hiểu về loại hình du lịch mới ngày nay với tên gọi “du lịch sinh thái”, du lịch ở vùng miền Tây Nam Bộ được gọi là “du lịch miệt vườn”; về vùng Đồng Tháp Mười, Nam Bộ.

- Đọc trước văn bản Đồng Tháp Mười mùa nước nổi, tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Văn Công Hùng.

Bài Làm:

+ Văn bản viết về chuyến đi đến Đồng Tháp Mười, đi bằng xe máy

+ Thái độ: hào hứng, ngạc nhiên, vui mừng khi được tham quan, ngắm nhìn mảnh đất này

+ Cảnh sắc, con người ở đây đơn sơ mộc mạc, dân dã mà giản dị:

• Khung cảnh Đồng Tháp Mười mùa nước lũ

• Kênh rạch chằng chịt, chim bay thẳng cánh

• Bạt ngàn sen chen giữa rừng tràm

• Di tích văn hóa cổ

• Người dân vui vẻ, hiền lành, năng động

+ Bài du kí cho em hiểu biết về vùng đất Tháp Mười, về khung cảnh thiên nhiên, con người, nét đẹp văn hóa, di tích lịch sử lâu đời và văn hóa ẩm thực nơi đây. Từ đó khơi gợi cho em niềm yêu thích, thích thú, muốn khám phá mảnh đất này hơn nữa

+ Du lịch sinh thái là loại hình du lịch dựa vào thiên nhiên và văn hóa bản địa gắn với giáo dục môi trường, có đóng góp cho nỗ lực bảo tồn và phát triển bền vững với sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương. Du lịch sinh thái là loại hình du lịch có trách nhiệm đối với môi trường ở các khu thiên nhiên còn tương đối hoang sơ với mục đích thưởng ngoạn thiên nhiên và cá giá trị văn hóa kèm theo của quá khứ và hiện tại, thúc đẩy công tác bảo tồn, có ít tác động tiêu cực đến môi trường và tạo các ảnh hưởng tích cực về mặt kinh tế - xã hội cho cộng đồng địa phương

+ Du lịch miệt vườn là loại hình du lịch sinh thái gắn liền với những vườn cây ăn trái rộng lớn và trù phú. Với những thuận lợi về đất đai, khí hậu và hệ thực vật phong phú, du lịch sinh thái miệt vườn rất phát triển ở vùng Nam Bộ nước ta, đem đến lợi ích kinh tế cho người dân địa phương.

+ Tìm hiểu về nhà thơ Văn Công Hùng sinh năm 1958 tại thành phố Thanh Hóa, hiện sống ở thành phố Pleiku, Gia Lai và Tp HCM. Anh Viết văn, viết báo và làm thơ từ 1981 và là Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam, Hội viên Hội Nhà báo Việt Nam, Hội viên Hội Văn Nghệ dân gian Việt Nam, Hội VHNT các dân tộc thiểu số Việt Nam. Anh nguyên là Tổng biên tập Tạp chí Văn Nghệ Gia Lai, là Ủy viên Ban chấp hành Hội Nhà Văn Việt Nam khóa VIII. Quan niệm văn chương của ông là: “Viết không bao giờ là trò chơi, mà là cuộc vật lộn khổ sở, là nghiệp đeo đẳng suốt đời. Chữ không làm cho người no, nhưng cho ta cảm giác bình an và như thế là hạnh phúc. Nhiều hay ít là do tài năng từng người, nhưng được một câu thơ một bài báo có ích là mong mỏi của tôi, người viết.”

II. Đọc hiểu văn bản

1. Thiên nhiên, cảnh quan nơi Đồng Tháp Mười

- Lũ: 

+ Là nguồn sống của cả cư dân miền sông nước.

+ Mang phù sa mùa màng về, mang tôm cá về, làm nên một nền văn hóa đồng bằng.

+ Nếu không có lũ, nước kiệt đi thì sẽ rất khó khăn.

- Kênh rạch:

+ Được đào để thông thương, lấy nước, lấy đất đắp đường.

+ Hệ thống kênh rạch chằng chịt, kê huyết mạch nối những cù lao, giống,...thành một đồng bằng rộng lớn và đầy màu sắc.

- Tràm chim:

+ Đơn giản là tràm và chim.

+ Muốn thấy chim phải chiều tối, hàng vạn, chục vạn con lớn bé to nhỏ rợp cả một khoảng trời.

- Sen: 

+ Một thế lực của cái đẹp tự nhiên. Ở đây mới xứng đáng để ngợp.

+ Bạt ngàn, tinh khiết, ngạo nghễ, không chen chúc. 

→ Nghệ thuật: nhân hóa.

➩ Thiên nhiên, cảnh quan hùng vĩ, tươi đẹp, đặc biệt tại Đồng Tháp Mười.

2. Món ăn nơi Đồng Tháp Mười

- Món đặc trưng mùa nước là cá linh và bông điên điển.

- Được thiết đãi món: cá linh kho tộ và bông điên điển xào tôm.

- Tác giả đã trân trọng, miệt mài ăn, ăn thưởng thức.

3. Khu di tích nơi Đồng Tháp Mười: Gò Tháp.

- Khu gò rộng khoảng 5 000 mét vuông và cao hơn khoảng 5 mét so với mực nước biển, nằm giữa rốn Đồng Tháp Mười.

- Người ta khai quật được một di tích nền gạch cổ có khoảng 1 500 năm trước và được công nhận là di tích quốc gia.

- Là đại bản doanh của cụ Thiên hộ Dương và Đốc binh Kiều - hai vị anh hùng chống thực dân Pháp. Là căn cứ địa chống Mỹ cứu nước của cách mạng Việt Nam.

- Tháp Sen được chọn để xây dựng ở đây như cách tôn vinh sen Đồng Tháp Mười.

➩ Cung cấp kiến thức lịch sử về vùng đất Đồng Tháp Mười.

4. Con người nơi Đồng Tháp Mười

- Người dân vui vẻ, hiền lành, năng động,... sống chung với nhịp nhàng nước kiệt, nước ròng, những câu vọng cổ.

- Thành phố vừa trẻ trung vừa hiện đại, có gu kiến trúc, vừa mềm vừa xanh, cứ nao nao câu hò,...

5. Cảm xúc tác giả khi được trải nghiệm vẻ đẹp Đồng Tháp Mười

- Có người đồng hành thạo đường, giới thiệu cảnh quanh: nhà văn Hữu Nhân.

- Người viết ngỡ ngàng về khái niệm tràm chim. 

- Sự tiếc nuối khi không có nhiều thời gian: Trong khi chúng tôi thì chỉ có một ngày cưỡi xe, mà lại muốn đi nhiều, thấy nhiều, chiêm ngưỡng nhiều,...

- Tận hưởng, trân trọng khi thưởng thức món ăn.

- Choáng ngợp trước vẻ đẹp, sự kiêu hãnh của sen tại Đồng Tháp Mười.

- Mở mang, đem đến thông tin về lịch sử cho người đọc chứ không chỉ kiến thức địa lí.

- Cảm nhận về thành phố, cuộc sống về đêm trước khi ra về.

➩ Nhiều cảm xúc đan xen: ngỡ ngàng, choáng ngợp, tận hưởng, tiếc nuối,... Tác giả trân trọng chuyến đi tìm hiểu về vùng đất mới này.

* Câu hỏi giữa bài:

+ Lũ quan trọng như thế nào đối với Đồng Tháp?

+ Thế nào là" tràm chim"?

+ Món ăn nào là đặc sản của Đồng Tháp Mười?

+ Sen ở Đồng Tháp Mười có gì đặc biệt?

+ Khu di tích Gò Tháp có những gì đặc sắc?

+ Tác giả có cảm nhận gì về Đồng Tháp Mười qua thành phố Cao Lãnh?

Bài Làm:

+ Lũ quan trọng đối với Đồng Tháp bởi:

- Nó mang phù sa cho mùa màng, mang tôm cá về, làm nên một nền văn hóa mùa màng

- Cung cấp nước ngọt cho người dân sinh hoạt.

+ Tràm chim: được hiểu đơn giảm là tràm và chim. Tràm là gồm những cây tràm kết thành rừng và chim thì dày đặc thành vườn

+ Đặc sản của Đồng Tháp Mười: điên điển xào tôm, cá linh kho ngót.

+ Sen ở đây bạt ngạt chen giữa rừng tràm, sen tinh khiết bung nở giữa bùn, ngạo nghễ khoe giữa năn lác.

+ Khu di tích Gò Tháp đặc sắc ở: rộng khoảng 5000 mét vuông, cao hơn khoảng 5 mét, nằm giữa rốn Đồng Tháp Mười sàn sạt, lênh loang nước nên nó trở thành của hiếm, gắn liền với lịch sử chống Mĩ cứu nước. Hơn thế nơi đây còn khai quật được di tích nền gạch cổ niên đại 1500 năm trước.

+ Tác giả cảm nhận được con người nơi đây hòa đồng, vui vẻ, hiền lành, năng động, cuộc sống nơi đây bình dị nhưng cũng rất năng động, hiện đại. Tất cả không khỏi khiến tác tác giả xao xuyến.

III. Tổng kết

1. Nội dung

Qua văn bản Đồng Tháp Mười mùa nước nổi, tác giả đã kể về trải nghiệm của bản thân khi được đến vùng đất Đồng Tháp Mười. Đó là một chuyến thú vị, tác giả đã được tìm hiểu nhiều hơn về cảnh vật, thiên nhiên, di tích, ẩm thực và cả con người nơi đây.

2. Nghệ thuật: Thể loại du kí ghi lại trải nghiệm về vùng đất mới.

* Câu hỏi cuối bài

1. Tác giá của bài du kí Đồng Tháp Mười mùa nước nổi đã lựa chọn, giới thiệu những gì để làm nổi bật màu sắc riêng của Đồng Tháp Mười?

- Tác giá của bài du kí Đồng Tháp Mười mùa nước nổi đã lựa chọn, giới thiệu về: thiên nhiên, cảnh vật, món ăn, di tích và con người.

2. Tình cảm của tác giả thể hiện như thế nào khi viết về Đồng Tháp Mười? Hãy chỉ ra một số câu văn thể hiện rõ tình cảm ấy.

- Tình cảm của tác giả: yêu mến, trân trọng, muốn khám phá nhiều hơn.

- Biểu hiện:

+ Trong khi chúng tôi thì chỉ có một ngày cưỡi xe, mà lại muốn đi nhiều, thấy nhiều, chiêm ngưỡng nhiều,...

+ Bằng nỗi khát khao và trân trọng của mình, tôi đã miệt mài ăn hai món quốc hồn quốc túy đồng bằng ấy.

+ ....

3. Từ văn bản trên, theo em, bài du kí về một vùng đất mới cần chú ý giới thiệu những gì?

Theo em, bài du kí về một vùng đất mới nên giới thiệu cảnh quan, con người, ẩm thực, văn hóa, lịch sử trong sự thể hiện cảm xúc của bản thân một cách tinh tế.

4. Việc sử dụng ngôi kể thứ nhất trong bài du kí có tác dụng gì?

Việc sử dụng ngôi kể thứ nhất giúp bài du kí trở nên chân thực, sinh động hơn.

5. Nếu được đi thăm Đồng Tháp Mười, em sẽ đến nơi nào trong bài du kí? Vì sao?

Nếu được đi thăm Đồng Tháp Mười, em sẽ đến cánh đồng Sen nơi đây. Bởi vì:

+ Em là người yêu thích thiên nhiên và đặc biệt thích sen.

+ Em muốn xem sự khác biệt giữa sen ở đây và những nơi khác.

+ Em muốn có những bức ảnh thật đẹp, những trải nghiệm chèo thuyền hái hoa, ủ trà,...

Gợi ý 2:

Em mong một lần đến được có cơ hội chèo thuyền giữa hồ sen vì em muốn được 1 lần đắm mình trong hương thơm dịu nhẹ tinh khiết của những bông sen nở, để có thể " bâng khuâng, ngơ ngác giữa thế giới sen" như lời tác giả giới thiệu.